03 jan Wat organisaties kunnen leren van chimpansees?!
Na terugkomst van mijn vakantie zat ik op een frisse en natte zondagavond te kijken naar een aflevering van Zomergasten. Frans de Waal was deze keer te gast bij Janine Abbring. Ik had eerder wat gelezen en gehoord over hem en over zijn apenonderzoek. Het interesseerde mij toen al, net zoals het levensverhaal over Jane Goodall die ook apen bestudeerde en veel gelijkenissen met ons menselijk soort constateerde.
Mens versus de aap
In de uitzending vertelde de Waal over twee soorten apen die hij al decennia bestudeert. Naast de bekende chimpansee is dit de bonobo. Zo op het oog zijn ze bijna niet te onderscheiden. Maar de schijnt bedriegt. Er zijn enorme verschillen tussen deze twee soorten. Daar waar bij de chimpansee een mannetjes de baas is, zijn bij de bonobo’s een groep vrouwtjes de baas. Bij de chimpansee worden potentiële conflicten tussen groepen met geweld opgelost en bij de bonobo’s met seks.
De uitzending werd nog interessanter toen hij de relatie legde tussen ons menselijk gedrag en het gedrag van de apen. De Waal: ‘Een intrigerend voorbeeld van typisch chimpansee gedrag bij mensen is de handdruk van Donald Trump. Heel intimiderend om te zien hoe hij de hand van de ander naar zich toe haalt en bizar lang de handdruk volhoudt. Of het voorbeeld dat Trump dreigend achter Hilary Clinton ging staan tijdens een debat. In tegenstelling tot Trump blijven chimpansee leiders aan de macht door de groep tevreden te houden, op te komen voor de zwakkeren en de vrede te bewaren.’ Trump (en vele leiders met hem) kunnen dus nog veel leren van de Chimpansees.
Op de werkvloer
Inmiddels heeft de Waal zijn onderzoeksgebied uitgebreid naar de leefwereld van mensen in organisaties. Hij wordt gevraagd om settings waar mensen (intensief) met elkaar samenwerken te observeren. Onder andere doet hij dit werk in de ziekenhuiswereld, een plek waarin er sprake is van hiërarchie en veel dominant gedrag. In de uitzending van Zomergasten werd een fragment getoond van de documentaire Burning Out. Hierin volgde een Franse filmmaker twee jaar lang een team Franse artsen. Hij filmde tijdens operaties, aan de koffietafel en bij talloze vergaderingen, daarbij de mens en zijn emoties centraal stellend. In dit fragment werd een operatie gefilmd waarbij er een ‘zieke’ sfeer heerste. De vrouwelijke anesthesist voelde zich bedreigd door de mannelijke chirurg die heel dominant gedrag vertoonde. Dit vertoonde fragment staat niet op zichzelf. In mijn eigen werkervaring ben ik dit vele malen tegengekomen. Een verziekte cultuur waarin de ratio overheerst met bijbehorend (dominant) gedrag. Er zijn talloze boeken over geschreven. En met regelmaat lees je krantenberichten over verziekte sferen tussen hoogleraren, artsen en andere beroepsgroepen.
Leren en ontwikkelen
De grote vraag is hoe te handelen als je als organisatie in zo’n situatie terecht bent gekomen. Vaak rollen er koppen en volgt een nieuwe directeur of manager op de hoogste (apen)rots. Meestal een ervaren en daadkrachtige leider. Iemand die zorgt voor duidelijkheid. De situatie lijkt dan weer opgelost en de rust wedergekeerd. Maar ondertussen blijft er een onderstroom, een veenbrand. Na verloop van tijd laait de brand weer op.
Beter is natuurlijk om ziektes voor te zijn, om preventief te handelen. En hier kom ik weer terug bij Frans de Waal. Waarom zetten we zijn manier van werken niet meer in? Dus meer neutrale observatoren tijdens werkoverleg, een MT of gewoon op de werkvloer? Een onafhankelijke persoon laten waarnemen welk gedrag hij of zij ziet. En het hier naderhand met elkaar over hebben. Terwijl observeren in de sport een beproefd recept is voor leren en ontwikkelen kom ik deze interventievorm in de praktijk nog weinig tegen – behalve bij mijn Pentascope collega Adriaan de Man die de vorm van schaduwcoaching met name gebruikt bij individuele leerprocessen.
Ik ben ervan overtuigd dat het regelmatig stilstaan bij waargenomen gedrag door neutrale observatoren bijdraagt aan een gezondere werksfeer en ziektes kan voorkomen.
Geen reactie's